Collectieve schuldenregeling: ‘voorbeeldbrieven, tips en informatie’

Een collectieve schuldenregeling (ook wel foutief ‘collectieve schuldbemiddeling’ genoemd) is een gerechtelijke procedure voor mensen met structurele schuldproblemen. Deze regeling is bestemd voor schuldenaars die niet in staat zijn om hun schulden in een redelijke termijn terug te betalen. In deze gerechtelijke procedure komt men tot een afbetalingsplan dat in principe maximaal zeven jaar duurt.

⇒ Lees meer over de procedure van collectieve schuldenregeling in het praktische draaiboek voor hulpverleners , in het filmpje van BIZ ism Wikifin of kijk op www.eerstehulpbijschulden.be

Als je denkt dat een collectieve schuldenregeling een goede oplossing zou kunnen zijn voor je cliënt, is het van groot belang om je cliënt goed te informeren over deze procedure. De collectieve schuldenregeling heeft een grote impact op het leven van de cliënt.

Met de werkgroep visie en methodiekontwikkeling heeft BIZ Kempen infofiches uitgewerkt over de verschillende soorten budget- en schuldhulpverlening. Hierbij hebben we ook een fiche uitgewerkt die de procedure uitlegt van de collectieve schuldenregeling. Deze kan je HIER vinden.

Een collectieve schuldenregeling start je met een verzoekschrift, gericht aan de Arbeidsrechtbank. Veel OCMW’s werken hiervoor samen met een jurist of een eigen schuldbemiddelaar. Andere OCMW’s en CAW de Kempen verwijzen hiervoor door naar een pro-deo advocaat van de juridische bijstand. Vanuit de arbeidsrechtbank Antwerpen afdeling Turnhout dienst collectieve schuldenregeling, is er een warme oproep om dit sjabloon te gebruiken voor een aanvraag collectieve schuldenregeling.

=> TIP! Mocht je vragen hebben over een (mogelijke) collectieve schuldenregeling, dan mag je altijd bellen (014/44.74.45) naar de dienst CSR van de griffie van de arbeidsrechtbank in Turnhout. 

Om toegelaten te worden tot een collectieve schuldenregeling zijn er enkele voorwaarden waaraan de aanvrager moet voldoen.

• De aanvrager moet een (natuurlijke) persoon zijn. Dit wil zeggen dat deze geen zelfstandig statuut mag hebben of niet als ondernemer ingeschreven mag staan (de aanvrager moet minstens 6 maanden geleden gestopt zijn met zijn zelfstandig statuut);
• De aanvrager moet zijn woonplaats of verblijfplaats hebben in België;
• De aanvrager mag geen vroegere herroeping van een collectieve schuldenregeling hebben gehad (minimaal 5 jaar geleden)
• De aanvrager mag niet kennelijk zijn onvermogen hebben bewerkt. Dit wil zeggen dat de aanvrager eerlijk moet zijn over zijn vermogen en geen informatie mag wijzigen of achterhouden.
• Er moet een structureel onevenwicht zijn tussen de inkomsten en uitgaven van de aanvrager.
• De aanvrager heeft minstens één (grote) schuld. Dit kan voldoende zijn om toegelaten te kunnen worden tot een collectieve schuldenregeling. Er hoeven geen meerdere schuldeisers te zijn om te worden toegelaten tot een collectieve schuldenregeling.

De arbeidsrechtbank van Antwerpen afdeling Turnhout bekijkt de aanvraag. Na goedkeuring wordt er een schuldbemiddelaar aangeduid. Dit is meestal een advocaat-schuldbemiddelaar maar kan ook een jurist/schuldbemiddelaar zijn waarmee OCMW’s/CAW samenwerken. Je kan als hulpverlener/cliënt een voorkeur opgeven in het verzoekschrift. Motiveer waarom er een bepaalde voorkeur is.

⇒ Let op   De arbeidsrechter hoeft hier geen rekening mee te houden.

De schuldbemiddelaar gaat in eerste fase altijd proberen om tot een akkoord te komen met de schuldeisers en de schuldenaar over een afbetaling. Alleen wanneer dat niet lukt, kan de rechter een regeling opleggen (= gerechtelijke aanzuiveringsregeling). Er zal een voorstel gedaan worden aan de schuldeisers en schuldenaar omtrent de grootte van de terugbetaling en de termijn van de aanzuiveringsregeling. In dit plan zal de schuldbemiddelaar enerzijds de schuldenaar in staat moeten stellen om menswaardig te kunnen leven, maar anderzijds moet deze ook zorgen voor een maximale terugbetaling aan de schuldeisers.

Als een persoon toegelaten wordt tot de collectieve schuldenregeling dienen alle schuldeisers, die opgenomen waren in het verzoekschrift, aangifte van schuldvordering te doen. Ze krijgen hiervoor één maand de tijd. Doen ze geen aangifte zullen ze nog éénmaal aangemaand worden om binnen 15 dagen hun aangifte te versturen. Daarna worden de schuldeisers die aangifte deden, opgenomen in de collectieve schuldenregeling. Zij die vermeld stonden in het verzoekschrift, maar geen aangifte deden, worden geacht afstand te doen van hun schuldvordering, wat wil zeggen dat ze niet meer als schuldeiser worden opgenomen. Als er schuldeisers zijn die niet in het verzoekschrift werden opgenomen, maar toch een vordering hebben die dateert van voor aanvang van de collectieve schuldenregeling, dan is dat geen reden om die niet op te nemen. Zij kunnen nog bijkomend aangifte doen.

⇒ Het is belangrijk dat de schuldenaar, van zodra hij weet heeft van andere schuldeisers die niet opgenomen zijn geweest, de schuldbemiddelaar hiervan zo snel mogelijk op de hoogte brengt.

Een schuldbemiddelaar kan pas een minnelijke aanzuiveringsplan opmaken als hij/zij van mening is een volledig zicht te hebben op de schuldenlast en de inkomsten / uitgaven van de schuldenaar. Het is pas als de termijnen om aangifte te doen verlopen zijn, dat de schuldbemiddelaar aan de opmaak van het ontwerp minnelijke aanzuiveringsregeling kan beginnen. Dit is een vereiste om een realistisch afbetalingsvoorstel voor te stellen, zodat de schuldenaar dit voor de vooropgestelde termijn kan naleven.

⇒ Stel dat de schuldenaar zijn inkomsten eerst nog dient te verhogen (bv door te zoeken naar werk), of er nog twijfel is over zijn uitgaven (de schuldenaar is op zoek naar een nieuwe woning en heeft nog geen zicht op de mogelijke huurprijs), dan is het beter om even te wachten met de opmaak van het ontwerp. Voor uw cliënt is het minder belangrijk wanneer deze aanzuiveringsregeling wordt opgemaakt. Zijn bescherming tegen schuldeisers loopt al, de gelden die hij heeft worden al opgespaard en de termijn van de CSR begint al te lopen.

Volgens de wet krijgt de schuldbemiddelaar 6 maanden tijd om een ontwerp minnelijke aanzuiveringsregeling op te maken. In praktijk kan die duurtijd verlengd worden tot max 1 jaar, wat in sommige gevallen echt nodig is wegens daarnet vermelde redenen.

Hoe ziet zo’n ontwerp minnelijke aanzuiveringsregeling eruit?

• Er wordt opgave gedaan van de activa, incl. de inkomsten van de schuldenaar,
• Er wordt een opgave gedaan van alle schulden, waarbij de vorderingen worden weergegeven per schuldeiser en opgesplitst worden in hoofdsom, kosten en interesten.
• De schuldbemiddelaar zal normaal ook een bedrag bepalen dat noodzakelijk is voor de schuldenaar om menswaardig te leven. De schuldbemiddelaar zal rekening moeten houden met de wettelijke bepalingen van de het leefgeld. In eerste instantie gelden de beslaggrenzen voor loon, maar als absolute minimumgrens moet het bedrag van het leefloon zeker gerespecteerd worden. Hou er rekening mee dat het leefgeld een ruim begrip is en daar meestal ook de vaste kosten in vervat zitten. Deze weergave is echter niet gedetailleerd, de details over het leefgeld worden enkel aan de rechtbank bezorgd. De afspraken rond wekelijks of maandelijks bedrag voor voeding en onderhoud worden meestal apart met de schuldbemiddelaar gemaakt, maar niet concreet vermeld in de MAR.
• Op basis van de inkomsten, uitgaven en de schulden kan de schuldbemiddelaar dan een voorstel doen van wat er maandelijks of periodiek betaald worden en van de looptijd van de collectieve schuldenregeling. Er zal steeds vermeld worden of er sprake kan of zal zijn van (gedeeltelijke) kwijtschelding. De schuldbemiddelaar zal normaal ook een bepaling inbouwen in het ontwerp dat wanneer er toch meer inkomsten zijn dan verwacht en er een grotere reserve is, toch meer kan terugbetaald worden aan de schuldeisers.
• Deze looptijd is maximum 7 jaar. Als er een deel van de vordering moet worden kwijtgescholden, zal dat normaal de termijn zijn die wordt opgelegd.
• In principe geldt er een gelijkheid van schuldeisers, wat wil zeggen dat alle schulden via een pondspondsgewijze verdeling worden terugbetaald en dus elke schuldeiser percentueel evenveel zal terugkrijgen. Er zijn uitzonderingen mogelijk, zolang alle schuldeisers akkoord zijn (ik denk bijvoorbeeld aan prioritaire betaling van achterstallige huur bij huur van een sociale huurwoning).
• Het ontwerp minnelijke aanzuiveringsregeling wordt aangetekend opgestuurd naar alle schuldeisers en de schuldenaar. Iedereen heeft twee maanden tijd om te reageren, akkoord te gaan of bezwaar aan te tekenen. Als je niet reageert, word je geacht akkoord te gaan met de inhoud ervan.

Waarop moet je letten als jouw cliënt een ontwerp minnelijke aanzuiveringsregeling in zijn brievenbus krijgt?

1. Kloppen alle schuldvorderingen? Twijfel je, vraag dan om dit te bespreken met de schuldbemiddelaar.

2. Zijn de vermeldde inkomsten in lijn met de realiteit? (Er zijn ontwerpen waarbij uitgegaan wordt van toekomstige, fictieve inkomsten, waarvan bleek dat deze inkomsten nooit zouden verworven worden, met alle gevolgen vandien)

3. Belangrijkste! Is het voorgestelde leefgeld realistisch? Maak zelf de som van de uitgaven van jouw cliënt om te zien of hij/zij effectief menswaardig ervan kan leven. Indien dat niet het geval is, is het belangrijk om aan de alarmbel te trekken en desnoods bezwaar aan te tekenen tegen het voorstel. Dit is des te meer belangrijk als de schuldbemiddelaar een all-in budget voorstelt. Want die verwacht dan dat alle uitgaven, plus leefgeld, vervat zit in dat bedrag en de rest integraal naar kosten of schuldeisers kan gaan.

4. Kijk ook na wat er allemaal in dat budget vervat zit? Zijn dit enkel de vaste kosten, of ook extra’s voor bijvoorbeeld kleding?

⇒ In een minnelijke aanzuiveringsregeling kan de schuldbemiddelaar ook voorwaarden opleggen aan de schuldenaar. De voornaamste zijn uiteraard de verplichte tewerkstelling en bijvoorbeeld werken aan een bepaalde verslavingsproblematiek. Als er extra voorwaarden worden opgelegd, ga even na of die realiseerbaar zijn (bijvoorbeeld: verplicht werk zoeken voor een persoon die echt niet in staat is om te werken).

Hoe kan je bezwaar aantekenen?
Dat doe je door een aangetekende brief naar de schuldbemiddelaar te sturen. De schuldbemiddelaar kan dan proberen om alsnog een minnelijk akkoord te bekomen. Maar als de schuldbemiddelaar vindt dat zijn ontwerp minnelijke regeling wel realistisch en correct is, zal die een proces verbaal van gebrek aan minnelijke aanzuiveringsregeling neerleggen bij de arbeidsrechtbank.

De rechtbank zal dan alle partijen moeten oproepen op zitting. De cliënt kan dan (samen met de hulpverlener en/of een pro deo advocaat) best aanwezig zijn op de zitting om zijn/haar standpunt te verduidelijken bij de rechter. De rechter zal dan beslissen of er al dan niet rekening mee wordt gehouden. Indien de rechter uw bezwaar niet terecht vindt, kan die alsnog de minnelijke aanzuiveringsregeling goedkeuren of ze kan zelf een gerechtelijke aanzuiveringsregeling opleggen.

Indien een cliënt bij een hulpverlener een vraag stelt over de collectieve schuldenregeling, neemt de hulpverlener, in samenspraak met de cliënt, best contact op met de schuldbemiddelaar. Zo kan er samen bekeken worden hoe de cliënt maximaal ondersteund kan worden.

Soms kan een antwoord op zich laten wachten, je kan na bijvoorbeeld 10 werkdagen een eerste herinnering sturen. Als je hierop nog géén antwoord krijgt, kun je nog een herinnering sturen met een verwijzing naar het samenwerkingsprotocol. Indien er echt geen reactie komt van de schuldbemiddelaar kun je een aangetekende zending sturen naar de Arbeidsrechtbank van Antwerpen afdeling Turnhout.

Schuldbemiddelaars merken dat hulpverleners de vraag van cliënten vaak / regelmatig / soms overnemen zonder motivatie van de vraag.

Hulpverleners kunnen naast de vraag van de cliënt ook best een eigen interpretatie/inschatting meegeven. Motiveer waarom de vraag noodzakelijk is voor de cliënt. Schuldbemiddelaars houden hier rekening mee. Zeker in dringende zaken is dit belangrijk! Schuldbemiddelaars selecteren vaak op dringendheid, wat voor hen niet dringend kan lijken, kan door motivering wel als dringend aanvaard worden om bijvoorbeeld extra leefgeld te voorzien.

Voorbeeld: brommer van cliënt is stuk, reparatie kost xxx euro. Als hulpverlener zou je de reparatie kunnen motiveren. Cliënt woont op xx aantal km’s van zijn werk en is te ver om dit te voet, met openbaar vervoer of met de fiets te doen. Of dat de cliënt in een ploegensysteem werkt waardoor het openbaar vervoer al geen optie is.

Cliënten hebben recht op een jaarlijks inkomsten / uitgaven overzicht in de vorm van hun rekeninguittreksels en het jaarverslag dat de schuldbemiddelaar opstelt voor de arbeidsrechtbank. Zo krijgt de cliënt een overzicht wat er uiteindelijk met hun geld is gebeurd, hoeveel inkomen ze hebben gehad, hoeveel er is afbetaald en hoeveel er nog afbetaald dient te worden. Zo kan de cliënt zijn schuldsaldo zien verminderen, wat voor een positief effect kan zorgen bij de cliënt.

Mocht de cliënt z’n overzicht niet hebben gekregen, kan de cliënt dit opvragen bij de schuldbemiddelaar. Indien de cliënt dit zelf niet wil opvragen, mag je als hulpverlener dit opvragen als je de toestemming hebt gekregen van de cliënt om dit te doen. Hier vind je een voorbeeldbrief dat ondertekend dient te worden als de cliënt zijn toestemming geeft om informatie met de schuldbemiddelaar te mogen uitwisselen.

Is de inhoud van het jaarverslag niet duidelijk, of zijn er bijkomende vragen? Neem dan zeker contact op met de schuldbemiddelaar. Je kan ook een bespreking aanvragen met de schuldbemiddelaar, eventueel samen met je cliënt. Een schuldbemiddelaar dient hierop in te gaan. Mocht dit niet het geval zijn, kan je dit melden aan de arbeidsrechtbank om een bemiddelingsgesprek aan te vragen.

Er bestaan geen richtlijnen voor het bepalen van leefgeld in de collectieve schuldenregeling.

Wél dient de cliënt op een menswaardige manier te kunnen leven, maar wat juist die ‘menswaardig’ inhoudt, is vrij voor interpretatie.

Ook hier is maatwerk noodzakelijk en dat kan alleen mits een goede communicatie over de uitgaven en bijzondere kosten van ieder huishouden. Als hulpverlener ben je hier in de bevoorrechte positie om naast een financieel, ook een sociaal onderzoek te doen zodat er een volledig beeld is van de cliëntsituatie. Als hulpverlener kan je bepaalde uitgaven of inkomsten rechtvaardigen en motiveren afhankelijk van de situatie van de cliënt. Daarnaast kan het OCMW/CAW onderzoeken of alle rechten van de cliënt uitgeput zijn. Dit behoort niet tot de taak van een schuldbemiddelaar. Daarom is een samenwerking tussen het OCMW/CAW en de schuldbemiddelaar van belang in het voordeel van de cliënt.

⇒ Belangrijk: De referentiebudgetten van CEBUD, centrum budgetadvies en onderzoek aan de Thomas More hogeschool. CEBUD doet al enkele jaren onderzoek naar ‘referentiebudgetten’. Dit zijn de minimale budgetten die verschillende gezinstypes nodig hebben om menswaardig te kunnen leven. Sommige OCMW’s werken al met hun tool om te bekijken of cliënten in hun situatie nog menswaardig kunnen leven. Klik hier voor meer informatie.

Indien het inkomen zodanig laag is of de cliënt over te weinig financiële vaardigheden beschikt, zou de schuldbemiddelaar de cliënt moeten doorverwijzen naar het OCMW. Zo kan de cliënt de vraag stellen naar bijkomende financiële hulp. Schuldbemiddelaars doen geen sociaal onderzoek waardoor de rechten van de cliënt mogelijks ook niet volledig benut worden. Door een samenwerking met een hulpverlener wordt de cliënt gesterkt in zijn rechten en wordt er gewerkt aan terug financiële redzaamheid. Indien de cliënt de vraag stelt tot bijkomende (financiële hulp) via het OCMW, is deze verplicht om binnen de 30 dagen een antwoord te geven. Indien niet akkoord (bv geen toekenning van steun) kan er nog in beroep gegaan worden tegen deze beslissing.

Daarnaast is het belangrijk, indien de cliënt doorverwezen is door de schuldbemiddelaar, om contact op te nemen zodat er samen bekeken kan worden wat er voor de cliënt nog mogelijk is.

Terugvorderbare steunmaatregelen
Overleg steeds met de schuldbemiddelaar en eigen OCMW over terugvorderbare steun.
Indien een cliënt een terugvorderbare steun krijgt, moet deze terugbetaald worden en is dit een nieuwe boedelschuld. Dit kan tot een herroeping leiden en dus een vroegtijdig beëindiging van de collectieve schuldenregeling.
Een cliënt moet bij een vroegtijdige beëindiging vijf jaar wachten voor deze opnieuw een aanvraag collectieve schuldenregeling kan doen. Hierbij lopen de schulden opnieuw op en is de cliënt niet meer beschermd tegen de schuldeisers. Er kan bijvoorbeeld opnieuw beslag gelegd worden. Daarom is het belangrijk om te overwegen of de cliënt in collectieve schuldenregeling een terugvorderbare steun wordt toegekend of een éénmalige, niet terugvorderbare steun . Dit in het voordeel van de cliënt.

Niet terugvorderbare steunmaatregelen
Hulpverleners zijn niet wettelijk verplicht mee te delen aan de schuldbemiddelaar of de cliënt niet terugvorderbare steunmaatregelen heeft gehad. Daarnaast hebben hulpverleners beroepsgeheim waardoor zij niet zomaar informatie mogen meedelen aan derden over cliënten. Informatie-uitwisseling dient dan ook in samenspraak met de cliënt te gebeuren en dit moet in het belang van de cliënt te zijn.
Een open communicatie is echter één van de belangrijkste factoren om de collectieve schuldenregeling te doen slagen. Als de schuldbemiddelaar vermoedt dat er gegevens achtergehouden worden, kan dit wél de samenwerking beïnvloeden.

Een collectieve schuldenregeling is niet gratis. De erelonen en onkosten die de schuldbemiddelaar mag aanrekenen zijn wettelijk vastgelegd in een koninklijk besluit. In ieder dossier wordt de ereloonstaat jaarlijks gecontroleerd door de arbeidsrechtbank en daarover wordt een beschikking uitgesproken vooraleer die wordt betaald.

⇒ De tarievenlijst kan je hier terugvinden. Onder het tabblad ‘nuttige informatie in het bestand ‘Ereloon schuldbemiddelaar’

De erelonen en onkosten zijn door de wetgever afhankelijk gemaakt van een aantal factoren, zoals het aantal schuldeisers, het aantal zittingen die nodig zijn, de verplaatsingen, of er een herziening nodig is, het aantal aangetekende brieven die de schuldbemiddelaar moet versturen.

⇒ TIP! Overweeg of het zinvol is om zeer kleine schulden voorafgaandelijk aan de neerlegging van het verzoekschrift tot toelaatbaarheid nog te betalen: het aantal schuldeisers daalt en daardoor wordt de procedure goedkoper.

Als cliënt en als hulpverlener mag je altijd een kostenstaat opvragen bij de schuldbemiddelaar. Hierin staan de aangerekende erelonen en onkosten die de schuldbemiddelaar heeft aangerekend en toegekend gekregen.

⇒ BELANGRIJK: niet de cliënt, maar de schuldeisers betalen in feite de advocaat-schuldbemiddeaar

In de meerderheid van de dossiers worden de kosten en erelonen in feite gedragen door de schuldeisers en niet door de cliënt, omdat de kosten van de procedure worden afgehouden van de aanzuiveringscapaciteit van de cliënt. Met andere woorden: wat moet worden betaald aan de schuldbemiddelaar, wordt niet afgehouden van het leefgeld maar van het beschikbaar deel voor de schuldeisers.
In de dossiers waar het ereloon niet kan worden betaald door afhouding van de aanzuiveringscapaciteit, vraagt de schuldbemiddelaar aan de arbeidsrechtbank om deze ten laste van het Fonds ter bestrijding van overmatige schuldenlast te leggen.